Tramlijn Winschoten - Delfzijl

Tramlijn Winschoten - Delfzijl
Spoorwijdte	kaapspoor 1067 mm
Aangelegd door	Stoomtramweg-Maatschappij Oostelijk Groningen
Geopend	9 juli 1919
Opheffing; treindienst	1 juni 1948
Gesloten	12 juni 1948
Huidige status	opgebroken
Geëlektrificeerd	nee
Aantal sporen	1
Traject

De tramlijn Winschoten - Delfzijl was een stoomtramlijn in de provincie Groningen tussen Winschoten en Delfzijl. Hij was in gebruik van 1919 tot 1948.

Geschiedenis

De lijn werd aangelegd en geëxploiteerd door de Stoomtramweg-Maatschappij Oostelijk Groningen (O.G.) en werd op 9 juli 1919 geopend.

Al aan het eind van de negentiende eeuw had de Stoomtramweg-Maatschappij Oldambt - Pekela (S.O.P.) een plan ontworpen om haar tramlijn van Winschoten naar Finsterwolde te verlengen via Oostwold, Woldendorp en Termunten naar Delfzijl. Het plan werd niet uitgevoerd en pas in 1919 opende O.G. de lijn naar Delfzijl, niet via Finsterwolde, maar via Heiligerlee en Midwolda.

In de jaren twintig tot aan de vroege jaren dertig reden de O.G.-reizigerstrams met een frequentie van zes retourritten per dag, 's zondags drie à vier. Het gehele traject werd in 90 minuten afgelegd.^[1] Er was doorgaand goederenverkeer van en naar Delfzijl via Winschoten met de S.O.P.-stoomtram richting Groninger Veenkoloniën en met de O.G.-tramlijn Winschoten - Ter Apel richting de aansluitende Drentse tramnetten van E.D.S. en D.S.M..

De spoorwijdte van de enkelsporige lijn was 1067 mm (kaapspoor). Bij de haltes in de dorpen bevond zich een wisselplaats, meestal een kort stukje dubbelspoor waar de trams elkaar konden passeren. Er waren diverse zijsporen voor de steenfabrieken in Heiligerlee en de strokartonfabriek De Toekomst aan de Scheemdermeersterweg. In Termunten stond een klein locomotievendepot met twee sporen. In de haven van Delfzijl bezat O.G. rolwagens op normaalspoor (1435 mm), waarop de goederenwagens van de tram werden geplaatst om via de havensporen te worden geladen en gelost.

Al in de vroege jaren dertig werden de reguliere stoomtrams op sommige ritten vervangen door een autobus, ook van O.G. In 1934 namen bussen de hele dienst over. Naast goederentrams reden daarna af en toe nog reizigerstrams voor speciaal vervoer, bijvoorbeeld voor arbeiders van de werkverschaffing, kampeertrams voor groepen scholieren die via Ter Apel doorreden naar Drenthe, of boottrams die 's zomers in Delfzijl aansluiting gaven naar Borkum.

Toen tijdens de Tweede Wereldoorlog schaarste aan benzine en dieselolie ontstond konden de bussen niet meer rijden. Gebrek aan steenkool was er niet en daarom begon de stoomtramdienst Winschoten - Delfzijl in 1940 weer te rijden. Het vervoer werd zelfs groter dan het voor de oorlog geweest was.

Met uitzondering van 1943 is de lijn in geen enkel jaar winstgevend geweest, door diverse oorzaken:

de tegenvallende vervoerbehoefte in dit dunbevolkte gebied;
de opkomst van personen- en vrachtverkeer over de weg;
de economische crisis van de jaren dertig;
het geringe aantal laad- en losplaatsen in dit uitgesproken agrarische gebied, waardoor de landbouwers niet werden gestimuleerd om hun producten per tram te verzenden;
de ligging – hoewel de locomotieven en tramrijtuigen behoorden tot het modernste stoomtrammaterieel dat Nederland gekend heeft, kwamen zij niet tot hun recht: ze konden geen snelheid maken doordat de enkelsporige trambaan grotendeels aan de zijkant van de weg liep door de dorpen van Oldambt en Oosterhoek;
de route – doordat de trams de grootste plaats onderweg (het tweelingdorp Scheemda-Eexta) links lieten liggen, werden potentiële klanten gemist en het lange traject door de vrijwel onbewoonde Oostwolderpolder leverde ook al geen reizigers op;
de organisatie – O.G. was een ambtelijk opgezette tramwegmaatschappij met een hiërarchische bedrijfscultuur, relatief veel personeel en een niet erg slagvaardige bedrijfsvoering;
de reputatie – de bijnaam Ôle Graitje (Ouwe Grietje) van O.G. verwees naar de sukkelende traagheid waarmee gereden werd.

Na de Tweede Wereldoorlog was het dan ook snel gedaan. Doordat de lijn bij de bevrijding van Delfzijl in april 1945 beschadigd was en een brug was opgeblazen, moest de tramdienst in de naoorlogse jaren worden beperkt tot het traject Winschoten - Termunten. De lijn werd definitief gesloten op 12 juni 1948. Het bedrijf van O.G. werd ontbonden en het openbaar vervoer op deze route werd voortaan onderhouden door bussen van GADO tussen Winschoten en Woldendorp (opgeheven in 1976) en DAM tussen Woldendorp en Delfzijl. De GADO opende ook een rechtstreekse lijn Winschoten - Delfzijl via een andere route.

Tracé

Tussen Midwolda (Lange Zuidwending) en Oostwold volgde de lijn in tegengestelde richting het voormalig tracé van de tramlijn Winschoten - Finsterwolde - Scheemda van de Stoomtramweg-Maatschappij Oldambt - Pekela (S.O.P.) die in 1884, twee jaar na de opening, alweer was gesloten en opgebroken. Door allerlei problemen, onder meer verzakking van het spoor, verliepen de eerste exploitatiejaren van die lijn moeizaam en kon er gedurende langere perioden niet worden gereden.

Trivia

Bij de opening van de lijn op 9 juli 1919 was het feest langs de route. Bij het schooltje van de buurtschap Lutje Loug, aan de halte Oude Zijl in de Oostwolderpolder, hieven de leerlingen een door de onderwijzer gemaakt feestlied aan, met als laatste couplet:

Zoo stijgt nu onze vreugd ten top,

En hijschen wij de vlaggen op,

En doen den jubel daavren langs de baan!

Daar komt zowaar de stoomtram aan,

Zij brengt veel heil en zegen aan,

’t Is feest in ’t polderlaand!^[2]

Literatuur

G.R. de Weger, A. Jansen: Stoomtramwegmaatschappij Oostelijk Groningen 1915-1948. Schuyt & Co., Haarlem, 1999 (boekenreeks NVBS, nr. 31). ISBN 90-6097493-X
H. Zandbergen, E.J. Broekema, A. Jansen, De stoomtrams van Drenthe en Oost-Groningen, Wyt, Rotterdam, 1976.

Externe links

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Bron: Tramgids met bijbehoorende autobusdiensten. Officiële uitgave der Nederlandsche Tramwegen, 15 mei 1933. Tabel 62, pag. 132.
↑ Cees Stolk, Een schooltje in de Oostwolderpolder. Bron: De verhalen van Groningen.

[1] Bron: Tramgids met bijbehoorende autobusdiensten. Officiële uitgave der Nederlandsche Tramwegen, 15 mei 1933. Tabel 62, pag. 132.

[2] Cees Stolk, Een schooltje in de Oostwolderpolder. Bron: De verhalen van Groningen.

[1]

[2]